موسیقی راک و متال؛ از روان تا رسانه

تحلیلی بر تأثیرات روان‌شناختی، ویژگی‌های مخاطب، و مسیر شهرت در ایران و جهان 

موسیقی راک و متال، تنها ژانرهایی پرصدا و پرانرژی نیستند؛ این دو سبک در طول تاریخ، بستری برای بیان اعتراض، هویت‌یابی فردی، تخلیه روانی، و واکنش فرهنگی در برابر جهان پیرامون بوده‌اند. مقاله پیش‌رو تلاشی‌ست برای تحلیل چندلایه‌ی این موسیقی‌ها از منظر روان‌شناختی، بررسی ویژگی‌های مخاطبان، و نگاهی به مسیر شهرت در فضای داخلی ایران و جهان.

۱. موسیقی متال و راک از نگاه روان‌شناسی

مطالعات علمی مختلف، نشان داده‌اند که موسیقی متال و راک برخلاف کلیشه‌های رایج (مثلاً خشونت یا افسردگی)، در بسیاری از مواقع کارکردی تسکین‌دهنده، رهایی‌بخش و حتی درمان‌گر دارد. به‌ویژه در نسل جوان، این سبک‌ها می‌توانند نقش مهمی در:

• تخلیه هیجانات سرکوب‌شده
• بیان خشم یا اضطراب به‌شکلی خلاقانه
• هم‌ذات‌پنداری با مفاهیم عمیق فلسفی، سیاسی یا اجتماعی
• هویت‌یابی نوجوانان و جوانان در برابر ساختارهای مسلط

در تحقیقی از دانشگاه کوئینزلند، آمده است که شنوندگان موسیقی متال «هیجانات منفی را از طریق موسیقی پردازش می‌کنند، نه تشدید» و این باعث آرامش بیشتر در آن‌ها می‌شود.

۲. گروه‌های سنی و رفتار شنیداری مخاطب

موسیقی راک و متال در جهان مخاطبانی با وفاداری بالا دارد؛ کسانی که از نوجوانی وارد این دنیا شده‌اند، و تا میانسالی همچنان شنونده جدی باقی مانده‌اند. در ایران نیز این ویژگی تا حدودی صادق است. با این تفاوت که:

• مخاطب راک و متال در ایران معمولاً آگاه‌تر و جست‌وجوگرتر است
• اغلب در بازه‌ی سنی ۱۸ تا ۴۰ سال قرار دارد
• از آنجا که این سبک‌ها رسانه رسمی با تبلیعات و گستردگی بالا ندارند، شنونده‌ها معمولاً از طریق شبکه‌های اجتماعی، پلتفرم‌های جهانی، یا فضاهای اندرگرند و البته تنها مرجع تخصصی موسیقی راک و متال ایران در بستر گوگل ( iHT     Group  ) جذب می‌شوند

راک‌شنوها در ایران نه‌تنها به موسیقی گوش می‌دهند، بلکه آن را به‌مثابه هویت، نوعی ایستادگی، یا حتی مقاومت فرهنگی تلقی می‌کنند.

۳. چرا متال و راک ایرانی کمتر جهانی شده‌اند؟

یکی از سوالات مهم این است که چرا علیرغم کیفیت هنری بالا در برخی آثار، موسیقی راک و متال ایران کمتر به شهرت جهانی رسیده است؟ دلایل زیادی می‌توان برای این مسئله برشمرد:

• نبود بودجه کافی در تولید حرفه‌ای برای ضبط، پخش و توزیع بین‌المللی
• فقدان ناشر تخصصی، اسپانسر یا نهاد حمایتی
• محدودیت در اجراهای زنده و ممنوعیت‌های رسمی
• کمبود رسانه و تریبون معرفی داخلی و خارجی

با این حال، هنرمندان و گروه‌هایی نیز بوده‌اند که این محدودیت‌ها را کنار زده‌اند و مسیر خود را پیدا کرده‌اند.

۴. نمونه‌هایی از هنرمندان و جریان‌های موفق

در سال‌های اخیر، برخی هنرمندان ایرانی توانسته‌اند در همین فضاهای محدود، صداهایی تأثیرگذار خلق کنند:

• گروه 5GRS با سبک ترش متال و ترانه‌هایی به زبان انگلیسی، با مضمون ضدجنگ، توانسته توجه بخشی از مخاطبان را جلب کند
•  Satura  در سبک متال‌کور، با تمرکز بر نقد اجتماعی و ساخت آثاری سنگین و تکنیکی، جایگاه خاصی دارد
• هومن اژدری با سبک راک و هارد راک فارسی، اجراهای صحنه‌ای قوی، و صدای خاص خود، توانسته مخاطبان وفاداری در فضای موسیقی راک فارسی جذب کند
• کاوه آفاق از محبوب‌ترین چهره‌های راک فارسی است که با آثاری عاشقانه مانند  « شال » به آهنگسازی آرین نایینی  طیف گسترده‌تری از مخاطبان را به دنیای راک کشانده است
• هومن موسوی با قطعه‌ی معروف «مترسک» و نگاه اجتماعی ویژه‌اش، نمونه‌ای از هنرمند دغدغه‌مند در فضای راک فارسی است

در کنار این‌ها، گروه‌هایی نیز هستند که باخلق آثار برجسته  شان حضور خود را تثبیت کرده‌اند

• گروه آرس یک ایرانی-ایتالیایی است که  با خوانندگی رسول صدری خارج از این مرز و بوم در سبک پروگرسیو راک با اجرای فارسی، به مسائلی چون خشونت خانگی و جامعه رنگین‌کمانی می‌پردازد.
• آژیراک  در سبک پروگرسیو متال انگلیسی، با مضامینی روان‌شناختی و تاریک با نمونه برجسته خود , آلبوم طناب نمونه ای دیگر از گروه های موفق در متال ایران بوده است.

۵. راک و متال در آینده‌ی موسیقی ایران

هرچند جریان‌های رسمی موسیقی در ایران تمرکز چندانی بر راک و متال ندارند، اما این دو سبک به‌واسطه‌ی تعهد، خلاقیت و پشتکار و استعداد های جوان و پر انرژی و نوظهور , همچنان زنده‌اند. راه این موسیقی‌ها ممکن است دشوار باشد، اما قدرت آن‌ها در عمق، در اعتراض، و در صداقتی‌ست که برای بسیاری از مخاطبان، بدیل ندارد.

موسیقی راک و متال در ایران، صدایی است که اگرچه در حاشیه متولد شد، اما دیگر نمی‌توان آن را نادیده گرفت. و این شاید فقط آغاز ماجرا باشد…

 صدایی که  خاموش شدنی نیست

موسیقی راک و متال در ایران، برخلاف تمام موانع ساختاری، سانسورها، بی‌مهری‌ها و انزواها، هنوز زنده است. هنوز کسانی هستند که با گیتارهای خاموش‌شده در استودیوهای خانگی، با اشعار اعتراضی و ذهن‌هایی پر از درد و رؤیا، این صدا را ادامه می‌دهند. هنوز کسانی هستند که به‌جای فالوئر و اسپانسر، به صدا، حرف و معنا فکر می‌کنند.

اما این فقط صدای اعتراض یا خشم نیست؛ این صدا، روایت درونی نسلی‌ست که فهمید برای بقا باید خلاق بود. موسیقی راک و متال، هم در جهان و هم در ایران، چیزی فراتر از ژانر است؛ این سبک، یک زبان است، یک زیست است، یک شکل از مقاومت ذهنی در برابر فراموش شدن.

شاید هنرمندان این ژانر همیشه در متن نباشند، اما در حاشیه‌هایی که حقیقت رشد می‌کند، حضور دارند. آن‌ها شاید کمتر دیده شوند، اما بیشتر حس می‌شوند.

و این یعنی:
متال هنوز زنده است. راک هنوز حرف دارد. و این صدا، خاموش‌شدنی نیست.

      ایمان هژبر     

تابستان ۱۴۰۴