سانسور، بقا و خلاقیت

مسیر متال و موسیقی مستقل در ایران

در دل هر صدای اعتراضی، ردپایی از تاریخ، جامعه، و خلاقیت فشرده‌شده‌ای وجود دارد. موسیقی متال در ایران نیز، برخلاف آن‌چه در ظاهر خاموش به نظر می‌رسد، سال‌هاست که می‌تپد، خلق می‌کند، و مسیر خود را، با وجود سدهای بسیار، باز می‌کند. این مقاله مروری‌ست بر زیست زیرزمینی، نوآوری هنرمندان، و جریان‌هایی که در سکوت، صدای خود را به گوش رسانده‌اند.

متال در ایران؛ آغاز از حاشیه‌ها

ورود متال به ایران، همانند بسیاری از جریان‌های هنری مستقل، نه از دروازه‌های رسمی، بلکه از مسیرهای محدود و غیررسمی اتفاق افتاد. نوارهای کپی‌شده، گروه‌های خانگی، تمرین‌های مخفی، و اجراهایی که بیشتر به جلسات مخفیانه شباهت داشتند، آغازگر راهی شدند که هنوز هم دشوار اما زنده است.

از همان ابتدا، هنرمندان متال در ایران با سه مانع عمده روبه‌رو بودند:

1. نبود مجوز رسمی و ساختار قانونی روشن
2. محدودیت رسانه‌ای و فقدان تریبون برای انتشار
3. برداشت‌های نادرست و کلیشه‌ای درباره این ژانر

اما آن‌چه این جریان را زنده نگه داشت، فقط خشم نبود، بلکه خلاقیت بود.

اجراهای اندرگرند، پژوهشی، و خلق فضاهای بدیل

یکی از استراتژی‌های مهم هنرمندان متال ایرانی برای بقا، خلق فضاهای جایگزین برای اجرا و ارتباط با مخاطب بود. در سال‌های اخیر، به همت برگزارکنندگانی تأثیرگذار مانند رضا دادویی، جریان منسجمی از اجراهای موسیقی مستقل با عنوان «شب‌شنبه‌ها» شکل گرفت؛ پروژه‌ای که با بیش از دویست اجرای زنده، به یک رویداد مهم و انگیزه‌ساز برای هنرمندان سبک‌های مستقل تبدیل شد.

اگرچه این جریان در نهایت با لغو رسمی اجراها متوقف شد، اما برگزارکنندگانی دیگری  راه این حرکت را در قالب اجراهای پژوهشی، محدود و هدفمند ادامه دادند تا صدای موسیقی مستقل خاموش نماند.

این اجراها در دو محور عمده پیش رفتند:

اجرای کاورهای حرفه‌ای از آثار گروه‌های شناخته‌شده جهانی مانند Metallica، Dream Theater، Iron   Maiden   و Tool

اجرای آثار اورجینال با زبان فارسی یا انگلیسی، در سبک‌هایی از هوی‌متال تا پراگرسیو و آلترناتیو راک

این اجراها نه‌تنها فرصتی برای بروز استعدادها بودند، بلکه زمینه‌ای برای تربیت مخاطب جدی و ایجاد جریان فرهنگی فراهم کردند.

تنوع سبک‌ها و زبان‌ها؛ از راک فارسی تا متال جهانی

نکته‌ی قابل‌توجه در صحنه‌ی متال ایران، دو مسیر هم‌زمان است:

گروه‌هایی که متال یا راک را با زبان فارسی و هویت بومی اجرا می‌کنند وگروه‌هایی که تولیدات خود را با زبان انگلیسی و استاندارد جهانی عرضه می‌کنند.

در میان گروه‌هایی که راک و متال فارسی را با موفقیت اجرا کرده‌اند می‌توان به:

هومن اژدری (با ترکیب راک و هارد راک فارسی، ترانه‌محور و با انرژی صحنه‌ای بالا)

آرین ناینی (با اجراهایی متکی بر بیان اجتماعی و زبانی موسیقایی منحصر بفردش)

گروه کوبار، گروه دیوان، و گروه هایی که تلاش کرده‌اند راک و متال فارسی را در قالب اجرایی باورپذیر و با هویت ارائه کنند.

گروه هایی همچنین در کنار اجرای آثار خود، به اجرای کاور نیز می‌پردازند و به‌شکلی پیوسته در صحنه‌ی اجراهای زنده فعال بوده اند. در همین راستا، می‌توان از گروه گره و Friction Fource نیز نام برد که علاوه بر خلق آثار اورجینال، علاقه‌مندی جدی به اجرای زنده داشته و از فرصت‌ها برای رویارویی با مخاطب بهره می‌بردند.

در کنار این جریان، گروه‌هایی چون:

5GRS در سبک ترش متال با زبان انگلیسی و مضمون‌های ضدجنگ

Saturaدر سبک متال‌کور با تمرکز بر نقد مسائل اجتماعی

با آثاری اورجینال، پرانرژی و ساختارمند، مخاطب داخلی و حتی بین‌المللی را جذب کرده‌اند. این گروه‌ها نشان دادند که موسیقی مستقل ایرانی، توانایی حضور در صحنه جهانی را نیز دارد، اگر فضا برای رشد فراهم باشد.

گروه هایی که سالها با تلاش و سختی حضور بین المللی داشتند میتوان از گروه های مرداب , آژیراک , آزوما , وسپوهر و آرسامس یاد کرد.

خلاقیت در برابر سانسور؛ راه رفتن بر لبه تیغ

هنرمندان متال ایرانی همواره با موانع قانونی و فرهنگی مواجه بوده‌اند. اما پاسخ آن‌ها، نه تسلیم، بلکه نوآوری در فرم، محتوا و روش انتشار بوده است.

تلفیق متال با اشعار کلاسیک فارسی و سنت موسیقی ایرانی

استفاده از زبان استعاری برای عبور از خطوط قرمز

بهره‌گیری از تئاتر، ویدیو آرت و فضاهای پژوهشی برای اجرا

تمرکز بر توزیع دیجیتال و مخاطب بین‌المللی

این مسیر، متال را در ایران به یک جریان زیرزمینی پویا تبدیل کرده؛ نه پنهان، بلکه زنده و رو به گسترش.

آینده‌ای روشن اما پرچالش

موسیقی متال در ایران، دیگر یک تجربه محدود نیست. امروز، با گروه‌هایی که آلبوم می‌سازند، مخاطب دارند، بر صحنه می‌روند، و هویت خود را حفظ می‌کنند، می‌توان از یک جنبش فرهنگی مستقل سخن گفت.

اما برای تداوم این مسیر، نیاز به زیرساخت‌هایی روشن و قانونی، فضاهای آزادتر برای اجرا و تولید، و حمایت رسانه‌ای هوشمندانه وجود دارد.

ایران، با تمام پیچیدگی‌هایش، می‌تواند یکی از صحنه‌های خلاقانه متال در خاورمیانه باشد تا صدای فریاد خاموش را نشنود.

نویسنده و پژوهشگر : ایمان هژبر

تابستان ۱۴۰۴