موسیقی و هویت ( قسمت اول )

موسیقی و هویت: صدای پنهان کسانی که شنیده نمی‌شوند

موسیقی چگونه مرزهای نژادی، جنسیتی و مذهبی را درنوردیده و به صدای اقلیت‌های خاموش بدل می‌شود؟ از ترانه‌های کوئیر دهه ۸۰ تا زنان ممنوع‌الصدا در ایران، این مقاله به قدرت تابوشکن موسیقی می‌پردازد.

  نویسنده و پژوهشگر: ایمان هژبر 

                                                                                                                                             تابستان ۱۴۰۴

مقدمه

موسیقی تنها ترکیب صدا و سکوت نیست. در بطن هر ملودی، داستان‌هایی نهفته‌اند که گاه روایت‌گر انسان‌هایی هستند که سال‌ها از حق بیان خود محروم بوده‌اند. از زنان بی‌صدا، تا اقلیت‌هایی که حنجره‌شان ممنوع اعلام شده، موسیقی راهی‌ست برای بازگرداندن صدا به آنانی که در سایه‌ها زیسته‌اند.
در این مقاله، نگاهی داریم به نقش موسیقی در عبور از مرزهای هویتی؛ مرزهایی که گاه جنسیتی، گاه مذهبی، گاه نژادی و گاه فرهنگی‌اند.

موسیقی؛ پلی میان هویت‌ها

موسیقی یکی از معدود زبان‌هایی‌ست که بدون ترجمه فهمیده می‌شود. وقتی زنی در آمریکای لاتین از رنج مادران تنها می‌خواند، مخاطبی در خاورمیانه هم ممکن است اشک بریزد. وقتی مردی در آلاسکا از تنهایی‌اش می‌نالد، جوانی در هند، احساس نزدیکی می‌کند.
موسیقی، بستر هم‌زیستی فرهنگی و احساسی‌ست؛ بستری که در آن، هویت فردی به زبان جمعی بدل می‌شود.

ترانه‌های کوئیر دهه ۸۰: صداهایی علیه خاموشی

دهه ۱۹۸۰ شاهد تولد صداهایی بود که علیه الگوهای غالب جنسیتی و اجتماعی قیام کردند. گروه بریتانیایی Bronski Beat با ترانهٔ ماندگار “Smalltown Boy” داستان جوانی همجنس‌گرا را روایت می‌کرد که از شهرش رانده شده بود.
این قطعه، در اوج بحران اجتماعی مربوط به حقوق اقلیت‌های جنسی، به بیان تجربه‌ای شخصی و در عین حال جهانی پرداخت. موسیقی در اینجا فقط هنر نبود؛ اعتراض بود، امید بود، و التیام.

موسیقی اقلیت‌ها؛ از سیاه‌پوستان آمریکا تا زنان ایران

اقلیت‌ها در بسیاری از نقاط جهان، با محدودیت در بیان فرهنگی و موسیقایی مواجه بوده‌اند.
🔹 در آمریکا، بلوز و جز، زبانِ دردمند بردگان آفریقایی‌تبار بود که در دنیای سفیدپوستان شنیده نمی‌شدند.
🔹 در کشورهایی با محدودیت‌های جنسیتی، مانند ایران، صدای زن به‌طور رسمی در معرض سانسور قرار گرفته است. با وجود این، زنان بسیاری در داخل و خارج کشور با ساخت، اجرا و انتشار آثار مستقل، سکوت تحمیلی را شکستند.

زنان خواننده ایرانی در بستر شبکه‌های مجازی و فستیوال‌های جهانی، صدای خویش را، بی‌میانجی و بی‌اجازه، به گوش دنیا رسانده‌اند. این صداها، حتی اگر قانونی نباشند، مشروع‌اند.

وقتی تابوها با نت می‌شکنند

بسیاری از هنرمندان، در سکوت رسمی، با زبان موسیقی فریاد می‌زنند.
آن‌ها نه با شعار، بلکه با آکوردها، ملودی‌ها و شعرهای چندلایه، تابوها را به چالش می‌کشند.
از ترانه‌ای درباره عشق میان دو زن، تا نوایی از ساز اقوامی که قرن‌ها به حاشیه رانده شده‌اند، موسیقی بستری‌ست برای افشاگریِ محترمانه، و اعتراضِ بی‌خشونت.

موسیقی؛ رسانه‌ای انسانی، آزاد و جهانی

موسیقی، برخلاف بسیاری از قالب‌های هنری، قابل مصادره نیست. نمی‌توان آن را در مرزهای ملی، جنسیتی یا مذهبی محصور کرد.
در دنیای امروز، جایی که محدودیت همچنان در لباس‌های نو بازمی‌گردد، هنر موسیقی یادآور یک اصل ساده است:
ما شباهت‌هایمان را فراموش کرده‌ایم.

موسیقی، به‌ویژه در فرهنگ‌هایی که محدودیت‌های هویتی فراوانند، راهی‌ست برای بازگرداندن صدای از‌دست‌رفته.
زنان، اقلیت‌ها، و کسانی که در طبقات زیرین اجتماع زیسته‌اند، از این بستر استفاده کرده‌اند تا به جهان بگویند:
ما هستیم، حتی اگر شما نخواهید بشنوید.

ادامه دارد..