موسیقی و مغز قسمت اول

 موسیقی و مغز: تفاوت نیم‌کره‌ها و یافته‌های علمی

نویسنده و پژوهشگر: ایمان هژبر
تابستان ۱۴۰۴

مقدمه
وقتی یک نوازنده روی صحنه می‌ایستد و ملودی را می‌نوازد، آنچه در مغزش اتفاق می‌افتد چیزی فراتر از صرفاً تولید صداست. موسیقی به‌طور همزمان بخش‌های گوناگون مغز را فعال می‌کند؛ نیم‌کره چپ و راست، هر یک در پردازش جنبه‌های مختلف موسیقی نقش دارند.

نیم‌کره‌ها و موسیقی
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نیم‌کره چپ مغز بیشتر در پردازش ریتم، ساختار موسیقایی و جنبه‌های تحلیلی نقش دارد. این نیم‌کره مانند یک رهبر ارکستر عمل می‌کند که نظم و زمان‌بندی را کنترل می‌کند. در مقابل، نیم‌کره راست مسئول درک ملودی، هارمونی و احساسات در موسیقی است؛ بخشی که ارتباط مستقیم با لذت شنیداری و تجربه احساسی دارد.

در نوازندگان حرفه‌ای، ارتباط عصبی بین دو نیم‌کره (از طریق جسم پینه‌ای) قوی‌تر است. این یعنی اجرای موسیقی نه‌تنها هر دو نیم‌کره را به‌طور همزمان فعال می‌کند، بلکه هماهنگی بین آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد.

یافته‌های علمی مهم

• تصویربرداری fMRI نشان داده که نوازندگان تراکم بیشتری از ماده خاکستری در نواحی شنوایی و حرکتی مغز دارند (Gaser & Schlaug, 2003).
• مطالعه‌ای در دانشگاه هاروارد (2020) نشان داد که یادگیری موسیقی در کودکان باعث تقویت مهارت‌های زبانی و حافظه کاری می‌شود (Habibi et al., 2020).
• پژوهش دانشگاه هانوفر آلمان نشان داد که نوازندگان نه‌تنها واکنش سریع‌تری به محرک‌های شنیداری دارند، بلکه قدرت پیش‌بینی الگوهای صوتی در مغز آن‌ها بالاتر است (Herholz & Zatorre, 2012).

بُعد اجتماعی و انسانی
توانایی فعال‌سازی همزمان دو نیم‌کره می‌تواند باعث افزایش خلاقیت، حل مسئله و همدلی شود. به همین دلیل کشورهایی مثل فنلاند موسیقی را بخش جدایی‌ناپذیر آموزش عمومی کرده‌اند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد کودکانی که آموزش موسیقی دیده‌اند، توانایی بیشتری در همکاری گروهی و درک دیدگاه دیگران دارند.

جمع‌بندی
موسیقی نه‌تنها هنر است، بلکه یک «تمرین کامل برای مغز» به شمار می‌رود. اثرات آن در ساختار و عملکرد مغز می‌تواند تا بزرگسالی باقی بماند. در بخش دوم این مجموعه، به تجربه‌های واقعی نوازندگانی می‌پردازیم که موسیقی زندگی آن‌ها را از نظر ذهنی و احساسی تغییر داده است.

 واژه‌نامه اصطلاحات علمی مقاله موسیقی و مغز

• تصویربرداری fMRI (Functional Magnetic Resonance Imaging)
  روشی غیرتهاجمی برای ثبت فعالیت مغز در زمان واقعی که با اندازه‌گیری تغییرات جریان خون در بخش‌های مختلف مغز نشان می‌دهد کدام نواحی هنگام انجام یک کار فعال هستند.
• الگوی صوتی (Auditory Pattern)
  توالی و ساختار منظم صداها که مغز آن‌ها را به‌عنوان یک فرم یا ساختار قابل پیش‌بینی تشخیص می‌دهد؛ مثل یک ملودی تکرارشونده یا ریتم خاص.
• جسم پینه‌ای (Corpus Callosum)
  ساختاری از بافت عصبی که دو نیم‌کره مغز را به یکدیگر متصل می‌کند و امکان تبادل سریع اطلاعات بین آن‌ها را فراهم می‌سازد.
• ماده خاکستری (Gray Matter)
  بخشی از مغز که شامل بیشتر جسم سلولی نورون‌ها است و در پردازش اطلاعات و کنترل فعالیت‌های عضلانی نقش کلیدی دارد.
• نیم‌کره چپ مغز (Left Hemisphere)
  بخش چپ مغز که بیشتر در پردازش زبان، منطق، ریتم و تحلیل جزئیات دخیل است.
• نیم‌کره راست مغز (Right Hemisphere)
  بخش راست مغز که بیشتر در پردازش احساسات، خلاقیت، ملودی و تجسم فضایی فعال است.
• پلاستیسیتی عصبی (Neuroplasticity)
  توانایی مغز برای تغییر و سازگاری در ساختار و عملکرد خود، به‌ویژه در پاسخ به یادگیری یا تجربه‌های جدید.

منابع علمی (APA)

• Gaser, C., & Schlaug, G. (2003). Brain structures differ between musicians and non-musicians. The Journal of Neuroscience, 23(27), 9240–9245.
• Habibi, A., Damasio, A., Ilari, B., Sachs, M., & Damasio, H. (2020). Music training and child development: A review of recent findings from a longitudinal study. Annals of the New York Academy of Sciences, 1465(1), 73–81.
• Herholz, S. C., & Zatorre, R. J. (2012). Musical training as a framework for brain plasticity: Behavior, function, and structure. Neuron, 76(3), 486–502.