موسیقی و هویت | قسمت پنجم و پایانی

چگونه آهنگ‌ها مرزهای نژادی، جنسیتی و دینی را شکستند

نویسنده و پژوهشگر: ایمان هژبر – تابستان ۱۴۰۴

مقدمه: زبانی که مرز نمی‌شناسد

موسیقی، از نخستین روزهای پیدایش، ابزاری بوده برای شکستن دیوارهایی که میان انسان‌ها کشیده شده‌اند؛ دیوارهایی از جنس نژاد، مذهب، جنسیت و طبقه اجتماعی. یک ترانه می‌تواند به زبانی بیگانه باشد، اما حس و پیامش قلب‌ها را بی‌واسطه لمس کند. از سرودهای ضد آپارتاید آفریقا تا آهنگ‌های اتحاد در جنبش‌های کارگری و فمینیستی، موسیقی بارها و بارها نشان داده که می‌تواند تابوها را فرو بریزد و انسان‌ها را به هم نزدیک‌تر کند.

وقتی موسیقی مرزها را می‌شکند

• در آمریکا، موسیقی جز و بلوز از دل رنج سیاه‌پوستان زاده شد، به مرور به فرهنگی مشترک میان نژادهای مختلف تبدیل شد.
• در بریتانیا، گروه‌هایی چون Queen با ترانه‌هایی که با هویت کوئیر فردی مرکوری گره خورده بود، در شکستن کلیشه‌های جنسیتی نقش بزرگی ایفا کردند.
• در خاورمیانه، همکاری هنرمندان عرب، یهودی و ایرانی در پروژه‌های مشترک، گاهی برتر از هر مذاکره سیاسی، پیام صلح و همزیستی را منتقل کرده است.

روی دیگر سکه: وقتی قدرت موسیقی به انحراف کشیده می‌شود

قدرت موسیقی به‌قدری بالاست که می‌تواند نه‌تنها آگاهی و همبستگی، بلکه حواس‌پرتی و انحراف فکری ایجاد کند. گاهی همان ابزاری که تابوها را می‌شکند، به خدمت روایت‌های جناح های سیاسی یا اقتصادی در می‌آید تا افکار عمومی را از بحران‌های اصلی دور کند.

چطور می‌توان باور کرد هنرمندی که خود را مستقل معرفی می‌کند، ناگهان در یک ناو جنگی ویدیو ضبط می‌کند؟
یا دیگری درست در اوج خبرهای تلخ از فقر و بی‌آبی سیستان، موزیک مشترک با یک چهره صنعت پورن منتشر می‌کند و تمام تمرکز رسانه‌ها را به سمت دیگری می‌برد؟

این‌ها نمونه‌هایی از آن روی پنهان قدرت موسیقی‌اند—وقتی نغمه‌ها به جای برانگیختن وجدان جمعی، در خدمت بی‌حسی اجتماعی قرار می‌گیرند.

آگاهی شنیداری؛ سپری در برابر سوءاستفاده

برای آن‌که موسیقی دوباره ابزار آزادی و همبستگی باشد، نیاز به گوش شنوا و ذهن پرسشگر داریم. باید بتوانیم فراتر از جذابیت ملودی و شهرت هنرمند، اثر اجتماعی یک  قطعه موسیقی را بسنجیم:

• این موسیقی به نفع چه کسانی است؟
• چه کسانی از انتشار یا ترویجش سود می‌برند؟
• آیا محتوایش به بهبود شرایط اجتماعی و فرهنگی کمک می‌کند یا صرفاً سرگرمی گذراست؟

تقویت خرد جمعی، تنها راه مقابله با افراطی‌گری، جناح‌بندی کور و سوءاستفاده از هنر است. وقتی مردم آگاه باشند، حتی قوی‌ترین جریان‌های تبلیغاتی نمی‌توانند از موسیقی برای خاموش کردن حقیقت استفاده کنند.

 مجموعه موسیقی و هویت

این مجموعه شامل پنج مقاله موسیقی و هویت تلاش کرد تا تصویری از چهره چندوجهی موسیقی ارائه دهد—از صدای ممنوعه زنان و هنرمندان تبعیدی، تا شکستن مرزهای هویتی و نقد استفاده ابزاری از هنر. موسیقی همچنان یکی از بزرگ‌ترین نیروهای پیونددهنده انسان‌هاست، اما تنها زمانی می‌تواند در خدمت آزادی باشد که آگاهی، نقد و مسئولیت‌پذیری، همراه همیشگی شنونده و خالق آن باشد.